De geschiedenis van de orgels in de Hervormde Kerk te Rouveen
Het huidige orgel in de Hervormde Kerk is in 1964 geplaatst. Het verving een orgel dat in 1927 als tweedehands instrument was overgenomen van de Gereformeerde Kerk in Hillegom.
In tegenstelling tot andere plaatsen die min of meer rondom de Zuiderzee liggen, kreeg de Hervormde Kerk van Rouveen pas laat een orgel. In 1917 zien we dat voor het eerst melding wordt gemaakt van iets wat met een orgel te maken heeft: De kerkvoogden bestemmen de dankdagcollecte voor het orgelfonds. Het opgehaalde bedrag bedraagt 65,83 gulden.
In oktober 1923 wordt echter nog steeds gesproken over het traktement van een ‘nieuwe voorlezer en voorzinger’, wat wordt vastgesteld op 125 gulden per jaar. Er is dan dus nog steeds geen orgel.
In een vergadering van kerkvoogden en notabelen en stemgerechtigde manslidmaten wordt besloten tot het aanschaffen van een orgel in de kerk. Het is dan 23 december 1926.
De dominee uit die tijd, K. van As, schrijft onder andere een brief aan de firma Valckx en Van Kouteren, orgelbouwers te Rotterdam. Wij vermoeden dat er in die tijd contact is geweest is met meerdere orgelbouwers. We lezen onder meer dat in een kerkvoogdijvergadering van 1927 besloten is een kerkorgel aan te kopen, dat zich op dat moment nog bevindt in de Gereformeerde Kerk te Hillegom.
Ds. Klaas van As, die van 1926-1932 in Rouveen stond, heeft een belangrijke rol gespeeld bij de plaatsing van het eerste orgel van de kerk.
De dominee heeft persoonlijk contact met de orgelbouwer Valckx en Van Kouteren, waarbij verschillende voorwaarden worden afgesproken. Zo zullen de kerkvoogden bij de overplaatsing voor vervoer zorgen vanaf station Dedemsvaart naar de kerk.
Het is de vraag of deze firma, of de firma Standaart – die het instrument in 2013 in Hillegom had geplaatst – voor de overplaatsing heeft gezorgd. Op 3 januari 1928 wordt namelijk een bedrag van2.500 gulden betaald aan Standaart. Sinds 1928 zorgde deze bouwer ook voor het onderhoud van het orgel, voor een bedrag van37,60 gulden per jaar.
Het orgel is geplaatst op een galerij door een zekere L. van Essen. De kwitantie voor deze plaatsing vermeldt een bedrag van 800,10 gulden.
De heer Schoelink uit Meppel wordt aangesteld als organist. Vanaf 1929 ontving hij hiervoor jaarlijks een bedrag van 150 gulden.
Na iedere kerkdienst kreeg de organist koffie; de koster bracht hiervoor per kwartaal 1,30 gulden in rekening.
Op 31 januari 1928 komt in een vergadering van kerkvoogden een brief ter sprake van de burgemeester. Hij biedt de kerk twee koraalboeken en een muziekboek met voor- en naspelen aan, om te worden gebruikt in de eredienst.
Het Standaart-orgel in Hillegom
Wat was dat voor orgel, dat tot 1964 in Rouveen heeft gestaan? Informatie hierover komen we te weten door te kijken naar het ‘Hillegomse tijdperk’ van dit orgel.
In 1912 plaatste de firma Standaart een nieuw orgel met één manuaal en vrij pedaal in de Gereformeerde Kerk te Hillegom. Het is op 6 maart 1912 in gebruik genomen met een bespeling door Louis Robert, organist van de Grote of Sint-Bavokerk te Haarlem.
Een bericht uit “Het Orgel”, februari 1913, over het nieuw geplaatste orgel van Standaart in Hillegom
Verschillende bronnen spraken vol lof over dit orgel uit de tijd dat het in Hillegom in gebruik werd genomen. Een citaat vertelt:
“Het is een blij verschijnsel, dat men ook in de Gereformeerde Kerken op het platteland zich gaat voorzien van betere orgels. Wie zoo hier en daar eens een kijkje nam, heeft menig orgel gehoord, dat toch feitelijk dien naam niet meer waardig was. Sommige registers zijn niet te gebruiken, hetzij door onzuivere klanken, hetzij door schelle geluiden.
We hebben onlangs kennis gemaakt met het nieuwe orgel in de Hoflaankerk te Rotterdam en toen ronduit erkend, dat wij een dergelijk orgel nog nimmer in onze kerken hadden gevonden.
Zulk een instrument heeft de heer A. Standaart, Kerkorgelfabrikant te Rotterdam, thans afgeleverd aan de Gereformeerde Kerk te Hillegom.
De heer Louis Robert (Organist van de Groote Kerk te Haarlem) rapporteerde aan den Kerkeraad over dit orgel:
„Dat bedoeld instrument voldoet aan hooge eischen, in verband met grootte en kosten.
„Dat de intonatie der verschillende stemmen uitstekend en de verhouding der registers onderling voortreffelijk is.
„Dat de zorgvuldige afwerking en het gebezigde materiaal allen lof verdienen.
„Dat de toepassing van tegenwichten in plaats van gebruikmaking van veeren, een zeer gelukkige is.
„Een woord van lof aan den fabrikant voor de degelijke opvatting van zijn arbeid mag, m.i., niet achterwege blijven.”
De Standaard 23-11-1912
In 1927 werd in Hillegom een nieuw kerkgebouw in gebruik genomen. Het orgel van de firma Standaart bleek niet toereikend te zijn voor het nieuwe kerkgebouw. Besloten werd dit orgel aan de Hervormde Kerk te Rouveen te verkopen.
Op de foto staat het orgel zoals dat tot 1927 in Hillegom stond.
Het orgel van Standaart in Rouveen, kort voor de afbraak rond 1964.
Dispositie en technische gegevens van het Standaart-orgel
| Manuaal | 11 |
| Pedaal | 1 (0) |
| Totaal aantal stemmen | 12 (11) |
| Toetstractuur | Pneumatisch |
| Registertractuur | Pneumatisch |
| Windlade(n) | Kegellade |
Dispositie
Manuaal:
Bourdon 16′
Prestant 8′
Roerfluit 8′
Viola 8′
Voix Celeste 8′
Aeoline 8′
Octaaf 4′
Fluit Dolce 4′
Woudfluit 2′
Cornet V sterk
Trompet 8′
Tremulant – snelheid instelbaar.
Pedaal:
Subbas 16′ – transmissie
Koppelingen:
Pedaalkoppel
Speelhulpen:
Ventiel, Calcant
Dit orgel was in de Hervormde Gemeente in gebruik tot 1964. In dat jaar werd besloten een nieuw orgel te plaatsen.
Het huidige orgel in Rouveen
De bouw
Documenten over de plaatsing van het orgel zijn (nog) nergens te vinden in de archieven. Daarom moet de informatie vooral komen van herinneringen. Verschillende mensen weten nog informatie over de plaatsing te vertellen. Aan de hand van deze ‘ooggetuigenverslagen’ volgt hier een schets hoe naar alle waarschijnlijkheid de plaatsing van het orgel tot stand is gekomen.
Waarschijnlijk zijn er in de jaren zestig nooit serieuze plannen geweest om het orgel van de firma Standaart te restaureren. Het voldeed niet meer aan de eisen van die tijd. Restaureren van dit soort instrumenten was niet gebruikelijk in die jaren.
De kerk zocht daarentegen contact met orgelbouwer Flentrop uit Zaandam en vroeg naar de mogelijkheden van de plaatsing van een nieuw orgel. Flentrop bleek echter te duur te zijn. In die tijd werkte Joop de Ruiter, een zoon van het hoofd van de Hervormde School, bij de Zaanse orgelbouwer. Hij wees de kerkenraad op orgelbouwer R. Kamp uit Zwolle. Naar alle waarschijnlijkheid heeft hij tijdens de bouw ook nog als adviseur gefungeerd. De Ruiter heeft meegewerkt aan de bouw van diverse Flentrop-orgels, maar was ook verantwoordelijk voor onderhoud van diverse orgels in het oosten van ons land. Hij woonde lange tijd in Zwolle en was onder meer beheerder van het Schnitgerorgel in de Grote Kerk van Zwolle. Na de bouw van het orgel heeft De Ruiter ook nog jarenlang het instrument gestemd.
De bouw van het orgel kostte 48.000 gulden. Ter vergelijking: het even grote Pelsorgel dat 1,5 jaar later in de Gereformeerde Kerk vrijgemaakt (De Levensbron) werd geplaatst, kostte ca. 70.000 gulden.
Voor Kamp was het orgel in Rouveen zeer waarschijnlijk een prestigeobject. Hij had wel meer orgels gebouwd – onder meer een vrij groot orgel in Wezep – maar in Rouveen werkte hij voor het eerst (en waarschijnlijk ook als enige keer) met horizontaal geplaatste trompetten.
Geregeld was een foto van het Rouveense orgel daarna in advertenties van Kamp te zien.
Kamp was zelf overigens ook organist. Er zijn een aantal koraalbewerkingen van hem bewaard gebleven (onder andere bewerkingen over Psalm 122 en Psalm 6). Deze bewerkingen zijn geschreven in een romantisch idioom.
Grote verbouwing
De plaatsing van het orgel was het sluitstuk van een grote inwendige verbouwing van de kerk rond 1960. Hierbij werd al het meubilair vervangen. Er kwamen nieuwe banken, een nieuwe preekstoel en dus ook een bijpassend orgel in dezelfde eiken kleur.
Het orgel zoals het in 1965 afgeleverd was. De galerij was toen nog niet uitgebreid. Het rugwerk klonk dus rechtstreeks de kerk in.
In de loop der tijd nam het kerkbezoek steeds meer toe, voornamelijk van elders. Hierdoor zag de kerkvoogdij zich genoodzaakt plannen te ontwikkelen om het kerkvolk zondags van een zitplaats te kunnen voorzien. Om deze reden werd in 1978 een grotere galerij geplaatst, waardoor er 100 extra zitplaatsen ontstonden. De twee delen van de originele balustrade werden naar voren geplaatst en de opening daartussen – van het rugwerk – werd bijpassend opgevuld.
In 2010 is de kerk opnieuw gerenoveerd. Het orgel wordt sindsdien nog steeds ingesloten door de banken van de galerij.
Een foto uit de situatie in 1991 na de plaatsing van de galerij. Duidelijk zijn ook de afwijkende panelen van de galerij te zien.
De horizontaal geplaatste trompetten, die zich boven de speeltafel bevinden.
Dispositie & technische gegevens van het Kamp-orgel
| Hoofdwerk | 8 |
| Rugwerk | 6 |
| Pedaal | 4 |
| Totaal aantal stemmen | 18 |
| Manuaalomvang | C-g”’ |
| Pedaalomvang | C-f’ |
| Toetstractuur | Mechanisch |
| Registertractuur | Mechanisch |
| Windlade(n) | Sleeplade |
Hoofdwerk:
Prestant 8′
Holpijp 8′
Octaaf 4′
Roerfluit 4’
Quint 2 2/3′
Gemshoorn 2′
Mixtuur V sterk (2′)
Trompet 8′ – horizontaal geplaatst.
Rugwerk:
Roerfluit 8′
Prestant 4′
Koppelfluit 4′
Octaaf 2′
Sesquialter I-II sterk
Scherp III sterk (1′)
Pedaal:
Subbas 16′
Prestant 8′
Trompet 16′
Schalmei 4′
Koppelingen:
Hoofdwerk – Rugwerk
Pedaal – Hoofdwerk
Pedaal – Rugwerk.
Vooraanzicht van het Kamp-orgel.
Andere orgels van Kamp
Van de bouwer R. Kamp en zonen zijn nog verschillende orgels te vinden in Nederland. In de nabije omgeving zijn orgels van Kamp te vinden in de Hervormde Kerk van ’t Harde en De Morgenster in Wezep.
Bronvermelding
– J. de Wolde, 250 Jaar kerkgebouw Hervormde Gemeente Rouveen 1641-1991, 88 blz. Meppel 1991.
– Site standaart-orgels.nl/hillegom-gereformeerde-kerk-1907.html#1912
– Mondelinge informatie van diverse mensen.
Opnames uit 1976
In 1976 was de galerij nog niet gebouwd. Het orgel sprak toen dus helemaal vrij zonder belemmering van banken. Uit deze tijd zijn nog enkele unieke opnames bewaard gebleven. Luister op deze opnames hoe het orgel klonk zonder een dempende galerij. De drie opnames uit het archief van Roel Sikkema, die van 1964 tot 1970 les op dit orgel had.
Paganelli – aria sub elevatione
In dit stuk hoort u de Quint 3 van het hoofdwerk als uitkomende stem.
Dit stuk begint met de prestanten 8,4,3 en 2 van hoofd en rugwerk samen met de mixtuur en scherp. De melodie is in het pedaal met de trompet 16. Daarna is alleen het rugwerk te horen. Vervolgens gaat het stuk verder op het hoofdwerk (gekoppeld aan rugwerk), maar nu met sesquialter. In de laatste regel van het koraal wordt ook de horizontale trompet opengetrokken.
Jan Zwart – Suite Passie en Pasen (volgt later).
De bekende Suite met onder andere ‘Daar juicht een toon’, in de bewerking van Jan Zwart.
Het orgel in haar huidige toestand.